Editie Migraine

In onderstaand artikel zijn teksten en afbeeldingen uit ‘Mijn beschermende brein’ gebruikt, natuurlijk met toestemming van de schrijfsters en uitgever. Het theorieboek, werkboek en de poster ‘Hoe je brein jou beschermt met pijn?’ zijn hier te bestellen.

Met het lichaam kunnen wij veel voelen op een dag, zoals honger en dorst of warmte en kou. Deze gevoelens hebben een belangrijk doel; je zorgt goed voor jezelf en je komt in actie wanneer dit nodig is. Dit regelt de hypothalamus voornamelijk.

Het pijnsysteem is één van de vele interne lichaamssystemen, net zoals het spijsverteringssysteem. Receptoren registreren of er ergens schade is die herstelt moet worden en het brein neemt dit waar en zorgt voor actie als dit nodig is. Pijn is goed en helpt ons veilige keuzes te maken. Dit noemen we centrale pijninhibitie.

Bij langdurige blootstelling aan een prikkel kan dit pijnsysteem verstoord raken, zenuwen in het lichaam raken dan overgevoelig. Dit noemen we ook wel centrale sensitisatie. Een normale aanraking of beweging wordt als erg pijnlijk ervaren. Het doet pijn als een bowlingbal op je voet valt, maar bij centrale sensitisatie van de voet doet het even zeer als er een pingpongbal op valt. Deze normaal veilige aanraking wordt door het brein als onveilig ervaren waardoor het een pijnprikkel afgeeft. Deze pijnprikkel is iets fysieks, waarneembaar en meetbaar.


Ook als er geen schade is in het lichaam, kan het brein pijnsignalen uitzenden omdat de situatie waarin het zich bevindt onveilig voelt. Denk hierbij als voorbeeld aan kinderen die buikpijn hebben voor de zwemles. De situatie rondom het zwembad voelt enorm spannend, waardoor het brein deze situatie als onveilig bestempeld. In de poging deze situatie te vermijden, kan het pijn in het lichaam veroorzaken zoals buikpijn. Als dit spannende moment voorbij is, neemt de klacht vaak af.

Bij langdurige blootstelling aan spanning of stress kan dit systeem ook sensitiseren. Normaal gesproken reageert de amygdala als eerste op gevaar. De prefrontale cortex en hippocampus reageren met een weloverwogen besluit of dit gevaar wel noodzakelijk is. Als dat zo is wordt de hypofyse geactiveerd waarbij er, met de bijnieren, stresshormonen zoals cortisol en adrenaline wordt aangemaakt. Dit zorgt ervoor dat je uiteindelijk in actie komt. De hippocampus onthoudt deze actie waardoor het gevaar de volgende keer wordt herkend.

Bij chronische hoofdpijn is het pijnsysteem hyperalert op triggers. Zo kunnen bepaalde activiteiten zoveel prikkels opleveren dat er te veel signalen in het brein aankomen. Als dit een activiteit is waar ook emoties bij komen zoals zenuwen, spanning of onzekerheid, dan kan het zijn dat het brein dit signaleert als een onveilige situatie. Om je te beschermen voor die situatie kan het brein een pijnprikkel laten ontstaan in het lichaam, zoals hoofdpijn. Het geheugensysteem onthoudt dit waardoor bij een volgende keer bij deze activiteit of de gedachte eraan hetzelfde pijnsysteem weer in gang gezet wordt. De gedachte vooraf, de angst voor de pijnprikkel, kan de pijn erger maken. Het brein is in zo’n situatie aan het overbeschermen. Bij migraine wordt in eerste instantie de hoofdpijn door de migraineaanval veroorzaakt. Als dit erg vaak optreedt blijft de amygdala via de hypofyse berichten sturen om stresshormonen aan te maken. Er is vaak geen sprake van een noodsituatie, maar de amygdala wordt niet meer geremd door de andere hersendelen. Door de langdurige blootstelling aan cortisol wordt het hele lichaam onrustig, waarbij de prefrontale cortex en hippocampus minder goed hun werk kunnen doen. Door de aanwezigheid van het stresshormoon wordt de slaap ook negatief beïnvloed, en dus ook het herstelvermogen van alle gebeurtenissen op een dag. Zo kom je in een negatieve cirkel terecht. Ook als er initieel een medische oorzaak is voor de hoofdpijn, zoals migraine, kan door angst voor een aanval of overprikkeling de negatieve spiraal optreden.

Om bovenstaande spiraal te doorbreken, met een vermindering van hoofdpijn als resultaat, is pijneducatie erg belangrijk. Het is vaak prikkelverlagend als er meer begrip is voor de situatie. Niet alleen door de patiënt zelf maar zeker ook door de sociale omgeving van de patiënt. Bij kinderen is het dus van belang dat ook ouders en leraren op school dit verhaal goed begrijpen.

Naast het begrijpen van de pijneducatie moet het lichaam langzaam weer vertrouwen krijgen in het doen van activiteiten, zonder dat dit direct hoofdpijn veroorzaakt. Het geleidelijk opbouwen van activiteiten kan middels Cognitieve Gedrags Therapie of Graded Activity.

Ook is hypnotherapie een bewezen effectieve therapie voor meer ontspanning in het lichaam en verminderen van klachten.

Het helpt om eerst meer inzicht te krijgen in het lichaam. Het boek Mijn beschermende brein kan hierbij helpen. Een mooie metafoor die met regelmaat gebruikt wordt is ‘Spongebob’.

Iedere druppel water in een spons staat voor een prikkel. Iedere dag komen er een heleboel prikkels binnen. Voor ieder is het persoonlijk welke prikkel ruimte inneemt. Zo kan het zijn dat een spons bij jou vol zit, omdat licht en/of geluid al heel hard binnen komt. Uiteindelijk komen er te veel prikkels binnen, waarbij het brein de beschermstand aanzet en hoofdpijn als signaal geeft dat het teveel wordt. Jij kan zelf, soms met hulp van de fysiotherapeut, proberen bewust te ontspannen, zodat je deze overload aan prikkels kwijtraakt.

Probeer daarnaast ‘helpende gedachtes’ te stimuleren. Volgens het boek ‘Mijn beschermende brein’ zijn dit groen licht gedachtes die het brein de veilige signalen stuurt, dat een activiteit veilig en normaal is. Hierdoor kan het lichaam de zogenoemde happyhormonen, zoals oxytocine, endorfine en serotonine aanmaken. Dit remt de pijnprikkel en helpt het brein bewust geruststellen als de hypothalamus en prefrontale cortex dit even niet meer kunnen.

Een ondersteunende oefening voor meer zelfvertrouwen en controle krijgen in een situatie is de ‘Ik kan het- oefening’.

Steek je arm vooruit als een superheld en hou deze op dezelfde plek als de dokter hem omlaag wil duwen. Eerst spreek je hardop uit ‘ik kan het niet, ik kan het niet’. Het is dan vaak gemakkelijk om de arm van het kind naar beneden te duwen. Doe het nog een keer, maar zeg dan ‘ik kan het, ik kan het, ik ben sterk’. In deze situatie is het vaak lastiger om de arm omlaag te duwen, ofwel je hebt zelf meer kracht om je arm het op dezelfde plek te houden. Deze positief helpende gedachte kun je ook gebruiken in andere situaties. Zeg in jezelf of hardop dat een activiteit wél gaat lukken omdat de activiteit ook leuk is om te doen en het een normale activiteit is waar het brein je niet voor hoeft te beschermen. Deze helpende gedachte remt wederom weer het pijnsysteem.